Waarom zijn we eigenlijk koeien gaan onthoornen?
Door de overgang van grupstal en aanbindstal naar loopstallen/ligboxenstallen zijn boeren hun koeien gaan onthoornen. De hoorns hadden hun functie verloren en omdat de koeien loslopen kunnen ze elkaar beschadigen aan huid, kling of uier. Tegenwoordig hebben alleen op biologisch-dynamische bedrijven de koeien hun hoorns nog. Op biologische bedrijven hebben de meeste boeren een ontheffing om alsnog te kunnen onthoornen.
Echter, onthoornen van kalveren blijft een ingreep waar in de toekomst waarschijnlijk meer verzet tegen zal komen vanuit de maatschappij. Immers, het dier wordt door middel van een ingreep aangepast aan haar huisvesting in plaats van andersom.
Waarom de hoorns op de koe laten?
Redenen voor boeren om hiervoor te kiezen is de natuurlijkheid en integriteit van het dier. De koeien hebben zo de mogelijkheid om op een natuurlijke manier de rangorde in de kudde te bepalen. Plus het feit dat het een kalf een ingreep bespaart die toch soms tot een terugslag in de ontwikkeling kan leiden.
Gedrag gehoornde dieren
Gehoornde koeien gedragen zich anders dan onthoornde koeien. De hoger in rang staande koeien krijgen meer respect en de lager in rang staande koeien zijn voortdurend attent om ruimte te maken. Als die ruimte er is en als er goed zicht is op de koppelgenoten, heeft dat verder geen nadelige gevolgen. Is die ruimte en/of het overzicht er niet, dan kunnen koeien flinke beschadigingen oplopen omdat ze niet tijdig plaats kunnen maken voor ranghogere koeien.
Gehoornde koeien raken elkaar veel minder aan dan onthoornde koeien. Koeien gaan al aan de kant voordat ze geraakt worden door gehoornde koppelgenoten. Ook als er contact is bij gehoornd vee, leidt dat eerder tot het aan de kant gaan dan bij ongehoornde koeien.
In onderzoek met gehoornde en onthoornde koppels koeien blijkt dat het aantal beschadigingen aan achterhand, schouders en romp in gehoornde veestapels aanzienlijk groter is dan in onthoornde veestapels. Gehoornde koeien in een potstal hebben ongeveer de helft van de beschadigingen van gehoornde koeien in een ligboxenstal, maar nog steeds veel meer dan onthoornde koeien. In gehoornde koppels komen ook meer beschadigingen aan de vulva en meer bloeduiers voor dan in onthoornde koppels koeien. Dit is echter niet zwart-wit. Op sommige bedrijven gaat het gewoon heel goed. De cruciale factor is de boer, hoe gaat hij om met:
- de ruimte per koe, inrichting stal
- temperament van het ras, fokkerij
- verzorging en management
- omgang met de dieren
- structuur van de kudde, wisselingen, introductie nieuwe dieren
Op de foto’s twee voorbeelden van beschadigingen die kunnen optreden als gehoornde koeien elkaar verwonden.
Hoornloos fokken
Als een stier fokzuiver is voor hoornloosheid (aangegeven met een P), dan zijn alle nakomelingen ongehoornd, ongeacht de genetische toestand van de koe ten aanzien van hoornloosheid, omdat het een dominante factor betreft. Als een stier onzuiver is voor hoornloosheid, dan levert het een deel gehoornde kalveren op. Hoe groot dat deel is hangt af van de zuiverheid van de koe voor hoornloosheid.
Aandachtspunten
Belangrijke aandachtspunten voor het kunnen houden van gehoornde koeien:
- Alle plekken waar concurrentie bestaat en elke wisseling in de samenstelling van de koppel zijn potentiele risico’s voor gehoornd veestapels.
- Overzicht en ruimte zijn belangrijk, zonder dode hoeken en met ruime doorgangen. Ranglagere koeien moeten de ranghogere kunnen zien aankomen en plaats kunnen maken zonder verstoten te worden.
- Voorkom dat gehoornde en onthoornde dieren in 1 koppel lopen, dit zorgt voor onrust en deze dieren ‘strijden’ verschillend, ze ‘spreken niet dezelfde taal’.
- Bij rustige rassen en rassen met geborgen hoorns is de kans op beschadigingen kleiner dan bij agressievere rassen met vooruitstekende hoorns. Waarbij karakter nog belangrijker is dan de stand van de hoorns volgens de veehouders.
- Scherpe punten op hoorns zijn eventueel af te ronden door de boer door zelf te vijlen. Ook is het mogelijk om een balletje op de spitse punt te plaatsen. Indien een koe agressief is, kan in uiterste nood ook de hoorn worden afgezaagd, maar dit heeft niet de voorkeur, want de koe gaat sterk terug in rang en krijgt het vervolgens zwaar te verduren.
- De totale oppervlakte per koe moet minimaal 20 m2 zijn. Een tekort aan ruimte zal tot beschadigingen aan de dieren leiden.
- Breedte van de voerruimte moet > 1m zijn, ervan uitgaande dat alle dieren tegelijkertijd moeten kunnen eten. Gangbaar is de norm 65 cm, maar voor de hoorns is meer ruimte nodig. Het voerhek heeft bij voorkeur horizontale buizen, zodat de dieren snel wegkunnen uit het hek als ze worden weggejaagd door een ranghogere.
- Zorg dat er altijd voer ligt, overal dezelfde kwaliteit, zodat het niet uitmaakt waar gegeten wordt.
- Bij voorkeur vrije ligruimte zoals een potstal of vrijloopstal, deze hebben vaak minder hekwerk en meer bewegingsruimte, en omdat een ligbox in principe een dode hoek is. In een ligboxenstal moet er voor elk dier een ligplaats zijn van een zelfde kwaliteit.
- Aantal drinkbakken/drinkers >1 per 10 koeien. Verspreid in de stal.
- Breedte looppaden achter voerhek >5m.
- In een gehoornde samengestelde kudde bepalen de leeftijd en grootte van de hoorns de rangorde. Oudere dieren dragen daarom bij aan de stabiliteit van de kudde.
- Krachtvoerboxen zijn lastig in combinatie met een gehoornde veestapel, zelfs met afgeschermde zijkanten en een afsluitend hek aan de achterkant en uitgang aan de voorkant. Rondom krachtvoerboxen is altijd meer onrust (verstoten) dan elders in de stal.
- De boer moet zorgen voor zo min mogelijk wisselingen in de groep. Nieuwe dieren laten wennen aan de koppel (ernaast). Bij introductie van nieuwe dieren dit bij voorkeur in de weide en groepsgewijs. En natuurlijk zelf ook rustig met de dieren omgaan.
De ideale stal is rond
Een ronde stal is volgens melkveehouder Gerard Kok ideaal voor het huisvesten van gehoornde koeien. Dieren kunnen makkelijk uitwijken en niet in een hoek gedreven worden.
Download het artikel over biologische melkveehouder Gerard Kok
